قلمزنی یا میناب عبارت است از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا، نقره و برنج.
هنرمندان قلمزنی روی فلزات با استفاده از ابزارهای مخصوصی مانند قلمزن‌ها، مطراق‌ها، تکه‌های چوبی و مهره‌ها، قطعات فلزی را به شکل‌ها و طرح‌های مورد نظر تراش و برش می‌دهند.
قلمزنی روی فلزات می‌تواند در تولید انواع جواهرات، وسایل زینتی، ساعت‌ها، ظروف و وسایل تزیینی و حتی تابلوهای هنری مورد استفاده قرار گیرد.
امروزه برای قلمزنی نخست داخل یا زیر ظرف مورد نظر را که معمولا از جنس نقره ,طلا و یا مس است از مخلوط قیر و گچ پر می‌کنند تا صدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود.
سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب نموده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.
قلم‌ها متنوع هستند و نام‌های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم‌بر. پس از پایان کار و ایجاد نقش‌ها، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به شکل خط‌هایی تیره مشخص و دیده می‌شود.
سه سبک اصلی در قلم زنی وجود دارد که شامل سبک های شیراز، تبریز و اصفهان می باشد.
سبک شیراز
به دو روش ریزه قلم که بر روی فلز مس و برنج انجام می شود.
این سبک در دوره های صفویه و زندیه و قبل از آن متداول بوده است.
سبک تبریز
در این سبک برای حرکت قلم و انجام قلم زنی از حرکت و فشار مچ دست استفاده می شود، قلم تبریز معمولا صاف و کم عمق است.
سبک اصفهان
به دو دسته قلم ریز و قلم زنی برجسته تقسیم می شود. قلم زنی برجسته دارای برجستگی های عمیق تری می باشد و حالت سه بعدی ایجاد می کند. این گونه قلم زنی در ساخت ضریح امامان استفاده می گردد.
از استادان به نام در قلمزنی می توان به بهرام الیاسی که به فرشچیان قلم زنی ایران مشهور است، اشاره کرد, ایشان آثار شاهکاری در سراسر جهان دارد که به سبک اصفهانی می باشد.
آثار این هنرمند بزرگ در مجموعه سعدآباد، مجموعه موزه هنر های معاصر تهران، موزه جنگ، موزه کنفرانس اسلامی و دو اثر به نام چوگان در موزه تویای آمریکا نگهداری می شود.
استاد علی رحیمی و استاد محمد مهدی بابا خانی از دیگر اساتید بزرگ این هنر می باشند.
خصوصیات ظروف قلمزنی اصل
- قسمت های برش خورده شده لب برگردان باشد.
- لحیم کاری روی کار مخفی و سرتاسری باشد.
- نوار کار هم جنس کار باشد و لبه آن را برگردانده باشند.
- تکه ها و قسمت های اضافه شده باید جوش خورده باشد.
- برای برخی از کاسه های قلمزنی نواری را دور تا دور کفی آن جوش می دهند این نوار باید کاملا جوش خورده باشد و با زمین کاملا مماس باشد و ناهمواری نداشته باشد.
- در سطح کار فرورفتگی نباشد.
- در لبه های کار ناصافی نباشد.
- کعب کاسه و پارچ مناسب در نظر گرفته شود.
- ضخامت نوار کعب هم ضخامت کاسه باشد.
- کفی سینی های قلم زنی صاف باشد.
- بشقاب های قلم زنی شده دقیقا روی زمین قرار بگیرند.
- درصورت آبکاری باید یکدست آبکاری شده باشد.
- نقش های بکار رفته سنتی باشد.
- قلمزنی با ارزش است که دارای طرح های ظریف تر و پر کارتر باشد.
- بر روی کار سوراخی نباشد.
- تکرار ها باید منظم باشد.
- روی سطح یا پشت کار قیر باقی نمانده باشد.
